Medal Gloria Artis dla wybitnej absolwentki Wydziału Architektury PW Stanisławy Sandeckiej-Nowickiej

Prof. Stanisława Sandecka-Nowicka
z Medalem Gloria Artis/fot. Peter Nowicki

Medal za przedwojenną twórczość w dziedzinie grafiki plakatowej, a także rysunku i projektowania architektonicznego przyznało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, z inicjatywy Muzeum Plakatu w Wilanowie. To najwyższe odznaczenie za zasługi dla kultury polskiej odebrał w Polskiej Ambasadzie w Stanach Zjednoczonych jej syn Peter Nowicki, w listopadzie 2016 r.

Stanisława Sandecka-Nowicka (ur. w kwietniu 1912 w Pułtusku) studiowała na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w latach 1928-1936. W latach 30. ubiegłego wieku dała się poznać jako aktywny uczestnik środowiska artystycznego, które w tym czasie kształtowało pojęcie grafiki użytkowej, znanej w literaturze jako „grafika architektów”. Nurt ten zaznaczył swoją odrębność poprzez akcentowanie modernistycznego rozumienia formy i funkcji komunikatu wizualnego, opowiadając się jednoznacznie za nowoczesnością. W 1931 r. wspólnie z architektem Maciejem Nowickim - późniejszym mężem artystki - założyli pracownię dekoracyjno-graficzną, anonsowaną jako „pracownia artystów plastyków, która mieściła się przy Alei 3 Maja nr 2 w Warszawie. Tak też sygnowali swoje prace graficzne: Nowicki-Sandecka.

Za inaugurację ich wspólnej działalności uznaje się projekt wystroju oraz serię druków ulotnych na tradycyjny doroczny Bal Architektury Politechniki Warszawskiej w 1931 r. Jako plakaciści zadebiutowali w 1932 r., uzyskując II nagrodę w konkursie na plakat Polskiej Państwowej Loterii Klasowej. Brali wspólnie udział w wielu wystawach i konkursach w kraju i za granicą, zdobywając liczne nagrody i wyróżnienia, m. in.: I nagrodę za plakat dla Państwowej Loterii Klasowej (1933), I nagrodę za plakat dla Towarzystwa Budowy Osiedli w Gdyni (1934), III nagrodę w konkursie zamkniętym na plakat Ligii Morskiej i Kolonialnej (1934).

Do 1936 r. wykonali około 20 plakatów, w większości wystawionych przez Instytut Propagandy Sztuki w Warszawie (1933, 1934), m.in.: „Bal Młodej Architektury”, „2. Zlot młodzieży polskiej z zagranicy”, „Zima w Polsce”, „I międzynarodowy konkurs tańca w Warszawie”, „Jamboree”, „Morze to potęga Polski” i inne. Każdy z tych tytułów był wysoko oceniany w różnych prestiżowych konkursach ze względu na wybitne walory artystyczne, co przy bardzo silnej konkurencji budowało reputację twórców jako silnych osobowości. Ich dzieła cechowała wysoka kultura plastyczna, dyscyplina formalna i nowoczesna poetyka, co niewątpliwie było pochodną ich profesjonalnego wykształcenia i wyrazem fascynacji  duchem modernizmu.

Stanisława Sandecka-Nowicka była także wybitną rysowniczką, o czym świadczą liczne studia i projekty warsztatowe o wytwornym i finezyjnym charakterze reprodukowane potem w Albumach Młodej Architektury oraz w „Naokoło świata” (1936). Jak pisze znawca i ekspert Szymon Bojko: - Prowadzone pewną ręką piórko opisuje kształt jednym pociągnięciem, dokonując syntezy z nieomylną intuicją. Powstałe w ten sposób małe poematy, rysowane anegdoty, graficzne black-outy, wdzięczne, niefrasobliwe, niekiedy pikantne - stanowiły preludium do prac o większym ciężarze gatunkowym. (Szymon Bojko, Polska sztuka plakatu. Początki i rozwój do 1939, W-wa 1971, s. 123)

W małżeńskim duecie

W latach 1934-39 Stanisława Sandecka-Nowicka wraz z mężem Maciejem Nowickim (od 1938 r.) należeli do Koła Artystów Grafików Reklamowych (KAGR), które było formalnie pierwszym stowarzyszeniem zawodowym grafików projektantów gwarantującym wysokie standardy estetyczne w dziedzinie reklamy. Współpracowali z innymi wybitnymi architektami, którzy mieli podobne zainteresowania i wymierne dokonania na tym polu, m. in. z Jerzym Hryniewieckim i Adamem Bowbelskim. Oprócz plakatów projektowali również druki ulotne (np. karty do gry i karty menu dla statku M/S Piłsudski), winiety i ilustracje do czasopisma „Arkady” (1935, 1937) oraz okładkę do „Skamandra” (1936), a także wystroje wnętrz, m. in.: warszawskiego magazynu mód „Telimena”, polskiego pawilonu na światowej wystawie „Sztuka i technika w życiu  nowoczesnym” w Paryżu w 1937 r. Na tej wystawie uzyskała wraz z mężem Grand Prix i Diplome d’Honneur, za zestaw plakatów i panneau dekoracyjne w polskiej sekcji. Tam miała możliwość współpracować przez rok z Le Corbousierem w zakresie fotomontażu dla „Temps Nouveaux” oraz nad projektem modelu stadionu, w ramach stypendium przyznanego przez rząd francuski.

Stanisława Sandecka z Maciejem Nowickim wygrali kilka konkursów architektonicznych. Projektowali także desenie tekstylne do fabryk w Żyrardowie. Wśród wielu przedwojennych projektów architektonicznych tego niezwykłego duetu wymienić można m.in.: dom zdrojowy w Druskiennikach, czy Dom Wycieczkowy PTTK Hetman w Augustowie (1938 r.).

Artystka działała wraz z mężem w podziemiu w czasie II wojny światowej (AK). W maju 1945 r. wyjechali razem do USA, gdzie Maciej Nowicki został radcą ambasady polskiej, a jednocześnie brał udział w komitecie budowy gmachu siedziby ONZ w Nowym Jorku. Po powrocie w 1946 r. Stanisława Sandecka-Nowicka była współautorką generalnego planu odbudowy Warszawy. Z mężem oraz innymi architektami współtworzyli tzw. Pracownię Wilanowską Biura Odbudowy Stolicy (BOS).

Powojenne losy Nowickich

Rysunek z wczesnych lat młodości M. Nowickiego/fot. Tadeusz Barucki

W 1950 r. w USA. zrealizowała wraz z mężem (tuż przed jego śmiercią) i Williamem Henleyem Deitrickiem wnętrze Carolina Country Club. Rok później rozpoczęła działalność akademicką w University of Pennsylvania, gdzie w 1963 r. została pierwszą kobietą profesorem architektury w USA. Nazywano ją „Grand Dame”.

Poza macierzystą uczelnią Stanisława Sandecka-Nowicka pracowała także jako profesor architektury i wzornictwa na uniwersytetach North Carolina State University i University of Southern California (do 1962 r.). Przeszła na emeryturę w 1977 r. po przeszło dwudziestu pięciu latach pracy w Penn. Następnie przeniosła się do Nowego Jorku. W 1978 r. została odznaczona medalem AIA (The American Institute of Architects), za całokształt dokonań w dziedzinie architektury i działalność pedagogiczną.

Stanisława Sandecka i Maciej Nowicki wspólnie zaprojektowali m.in.: Paraboleum (Dorton Arena) w Raleigh, co wprowadziło ich do Panteonu architektury XX stulecia. Maciej Nowicki, uważany jest za jednego z najwybitniejszych architektów modernizmu, przewyższających zdolnościami mistrza Le Corbusiera.

Niestety, gdy Maciej Nowicki odmówił powrotu do Polski, władze PRL wydały na niego „wyrok cywilny”, polegający na wykreśleniu jego nazwiska z historii architektury polskiej. Jego dzieła pozostały jednak w kanonie architektury światowej.

Nowicki zginął w katastrofie lotniczej w Egipcie w 1950 r., wracając z Indii, gdzie projektował nowoczesne miasto Czandigarh (ukończone ostatecznie przez Le Corbusiera).