Projekt „MA-P Maloutena i Agora w planie urbanistycznym Pafos: Modelowanie miejskiego krajobrazu stolicy hellenistycznego i rzymskiego Cypru” realizowany jest przez przedstawicieli trzech instytucji: Uniwersytetu Jagiellońskiego, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej przy współpracy z geofizykami z Uniwersytetu w Hamburgu. Kierownikiem projektu jest prof. Ewdoksia Papuci-Władyka z UJ. Kierownikiem zespołu Politechniki Warszawskiej jest mgr inż. Wojciech Ostrowski z Zakładu Fotogrametrii, Teledetekcji i SIP Wydziału Geodezji i Kartografii.

Ortofotomapa Parku Archeologicznego Kato Pafos utworzona na podstawie zdjęć z bezzałogowego statku powietrznego i zdjęcia satelitarnego w ramach Paphos Agora Project.

Głównym celem projektu jest odtworzenie układu urbanistycznego antycznego miasta Nea Paphos, położonego na półwyspie w południowo-zachodniej części Cypru. Znaczna część obszaru antycznego miasta znajduje się na terenie Parku Archeologicznego, utworzonego w celu ochrony dziedzictwa kulturowego, ale stanowiącego też istotną atrakcję turystyczną współczesnej Pafos, które jest jednym z największych kurortów turystycznych zachodniej części wyspy. Badania archeologiczne na tym obszarze prowadzi wielu współczesnych badaczy z różnych krajów, a istotną rolę pełnią polskie ekspedycje archeologiczne, które od 1965 r. prowadzą badania pozostałości bogatej dzielnicy rezydencjonalnej, zwanej Maloutena, a od 2011 r. reprezentacyjnego placu w centrum miasta - Agory. O znaczeniu tego miejsca może świadczyć fakt, że w 1980 r. zostało wpisane listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Antyczna Pafos założona została w czasach po Aleksandrze Wielkim na przełomie IV i III w. p.n.e. i praktycznie od początku swojej historii pełniła funkcję głównego ośrodka (stolicy) wyspy. Zarówno w czasach hellenistycznych, kiedy to Cyprem, rządziła egipska dynastia Ptolemeuszy, jak i później w czasach rzymskich, kiedy Cypr stał się prowincją Imperium. Nea Pafos rozplanowano w oparciu o plan hipodamejski, tj. miasto podzielone było na kwartały zabudowy (insulae) przez regularną siatkę prostopadłych ulic. Kluczowe z punktu widzenia archeologii i urbanistyki wyniki badań dla tego obszaru opublikowała w 1990 r. J. Młynarczyk z Uniwersytetu Warszawskiego. Badaczka na podstawie odkrytych pozostałości budynków i ulic oraz zdjęć lotniczych, zaproponowała rekonstrukcję planu antycznego miasta Nea Pafos.

Obecnie ponad 30 lat od publikacji tego opracowania, konieczna okazała się weryfikacja poprzednich ustaleń uwzględniająca nowe odkrycia oraz technologie precyzyjnego obrazowania. W tym celu zbudowany został interdyscyplinarny zespół badawczy, łączący przedstawicieli dziedzin takich, jak archeologia, geofizyka, architektura oraz specjalistów od badań teledetekcyjnych, modelowania proceduralnego i analiz przestrzennych z czterech uczelni pod kierownictwem prof. Ewdoksii Papuci-Władyki.

Model 3D w technologii BIM reliktów architektury portyku wschodniego Agory w Paphos uwzględniający fazy chronologiczne powstawania budowli. Utworzony na podstawie chmury punktów 3D i dokumentacji archeologicznej, następnie udostępniony w środowisku GIS.

W skład zespołu prowadzącego badania na Politechnice Warszawskiej wchodzą m.in. dr inż. arch. Anna Kubicka (specjalistka z zakresu architektury antycznej z Politechniki Wrocławskiej, realizująca staż podoktorski na Politechnice Warszawskiej) oraz inż. Artur Nowicki. Badacze zajmują się utworzeniem bazy danych HBIM (ang. Historic Building Information Modelling), która ma zastąpić tradycyjny inwentarz struktur odnalezionych podczas wykopalisk archeologicznych a także wraz z modelowaniem proceduralnym w City Engine ma pozwolić na utworzenie hipotetycznej rekonstrukcji całego miasta w 3D.

Modele proceduralne budynków mieszkalnych greckiego miasta Olint z IV w p.n.e. Typologia budynków mieszkalnych generowanych proceduralnie została utworzona na podstawie opracowania: Hoepfner, Wolfram, Schwandner, Ernst-Ludwig et al. 1984. Haus und Stadt im klassischen Griechenland. Wohnen in der Klassischen Polis, Bd. 1., München.

Dr inż. Anna Fijałkowska oraz mgr inż. Paulina Konarzewska prowadzą badania z zakresu analiz przestrzennymi dla miast antycznych o regularnej siatce ulic. Koncentrują się one na wykorzystaniu Space Syntax (analiza syntaktyczna przestrzeni), które opiera się na analizie powiązań przestrzennych w ramach badanej sitaki ulic i ocenie relacji pomiędzy jej komponentami, dzięki czemu powinno być możliwe wyznaczanie najbardziej prawdopodobnego położenia centrum miasta czy określenie wielkości potencjalnego ruchu dla każdej ulicy w przestrzeni miejskiej.

Wizualizacja wyników analizy Space Syntax (mapa segmentowa) – znormalizowane wartości współczynnika Choice dla ortogonalnego modelu ulic miasta Priene (źródło planu miasta: Hoepfner, Wolfram, Schwandner, Ernst-Ludwig et al. 1984. Haus und Stadt im klassischen Griechenland. Wohnen in der Klassischen Polis, Bd. 1., München).

Kierownik zespołu PW mgr inż. Wojciech Ostrowski wraz z mgr inż. Magdaleną Pilarska-Mazurek (UAV GeoLab) zajmują się teledetekcją z wykorzystaniem bezzałogowych statków powietrznych, które w Pafos wykorzystywane są na potrzeby tworzenia modeli 3D Parku Archeologicznego, jak i badań nieinwazyjnych (prospekcji archeologicznej) z wykorzystaniem danych multispektralnych.

Wizualizacja rekonstrukcji antycznego miasta Olint z wygenerowanymi proceduralnie typami hellenistycznych budynków mieszkalnych.

Zespół przy współpracy z wykonawcami z innych uczelni podjął się rekonstrukcji układu ulic i budowli funkcjonujących na terenie antycznej Pafos w różnych okresach historycznych. Rezultatem zintegrowanych wyników badań będzie rekonstrukcja krajobrazu miasta i zabudowań w postaci modeli 3D. Uzyskane rekonstrukcje 3D zostaną poddane następnie analizom przestrzennym celem ustalenia zależności pomiędzy układem zabudowy i ulic a funkcjonowaniem miasta w rozumieniu widoczności, przepływu ludności, potencjalnej liczby mieszkańców, dzięki czemu będzie możliwe lepsze zrozumienie antycznej Pafos.

Badania finansowane są przez NCN w ramach konkursu OPUS 18 (nr 2019/35/B/HS3/02296).

Więcej informacji o tym i innych projektach prowadzonych na Cyprze można znaleźć na stronie: polisharchaeologyincyprus.com